ಜನಪದ‌ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಬಿಂಬ ಮಂಟೇಸ್ವಾಮಿಯ ಕಥಾಪ್ರಸಂಗ

ದಿನಾಂಕ: 28.09.2019 ರಂದು ವಿಜಯಕರ್ನಾಟಕದ ಲವಲವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾದ ಅನ್‌ಎಡಿಟೆಡ್ ರಂಗ ವಿಮರ್ಶೆ

ಜನಪದ‌ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಬಿಂಬ ಮಂಟೇಸ್ವಾಮಿಯ ಕಥಾಪ್ರಸಂಗ

ತಮ್ಮ ಪರಂಪರೆ ಬಿಂಬಿಸುವ ದಿರಿಸನ್ನು ಧರಿಸಿ "ಶರಣು ಶರಣುಮತಿ‌ ಗಣನಾಯ್ಕಾ...ವಿದ್ಯಾ ಬುದ್ದೀಯ ಕೊಡೊ‌ ಗಣನಾಯ್ಕಾ.. " ಎಂದು ಪದವ ಹಾಡುತ್ತಾ ಐದು ಜನ‌ ನೀಲಗಾರರು ರಂಗ ಪ್ರವೇಶ ಪಡೆಯುವುದರೊಂದಿಗೆ ಪ್ರವೇಶಿಕೆ ಕಂಡುಕೊಂಡ "ಮಂಟೇ ಸ್ವಾಮಿ ಕಥಾ ಪ್ರಸಂಗ" ನಾಟಕ ಮುಂದಿನ‌ ಎರಡೂವರೆ ಗಂಟೆಗಳ ಕಾಲ ಮೈಸೂರಿನ ಕಿರುರಂಗಮಂದಿರದಲ್ಲಿ ಕಿಕ್ಕಿರಿದಿದ್ದ ಪ್ರೇಕ್ಷಕರನ್ನು ಹಿಡಿದಿಟ್ಟ ಪರಿ ನಿಜಕ್ಕೂ ಅಚ್ಚರಿ. ಗಳಿಗೆ ಗಳಿಗೆಗೂ ನೆರೆದಿದ್ದವರಲ್ಲಿ ಕುತೂಹಲ ಮೂಡಿಸುತ್ತಾ ಸಾಗಿದ ರಂಗದ ಮೇಲಿನ ಆಟ ಪರಂಜ್ಯೋತಿ, ಜ್ಯೋತಿರ್ಲಿಂಗಯ್ಯ ಎಂದೆಲ್ಲಾ  ತನ್ನ ಸಿಸುಮಕ್ಕಳಿಂದ ಕರೆಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಮಂಟೇಸ್ವಾಮಿಯು ಡಾಂಭಿಕರ  ಭಕ್ತಿಯನ್ನು ಬಯಲು ಮಾಡುತ್ತಾ, ಸಮಾಜದ ಓರೆಕೋರೆಗಳನ್ನು ತೀಕ್ಷ್ಣ ಮಾತುಗಳಿಂದ ಅಣಕಿಸಿ ತಿದ್ದುತ್ತಾ  ತನ್ನ ಪವಾಡಗಳ ಮೂಲಕ ಶಿಷ್ಯಕೋಟಿಯನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸಿ ಉತ್ತರದ ಕಲ್ಯಾಣದಿಂದ ದಕ್ಷಿಣದ ಹಲಗೂರಿನ ಕಡೆಗೆ ಬರುವ ದಾರಿಯೆ ನಾಟಕದ ವಸ್ತುವಾಗಿದೆ. ಒಂದಾದ ಮೇಲೊಂದರಂತೆ ದೃಶ್ಯಗಳನ್ನು ಜೊಡಿಸಿಟ್ಟಂತೆ‌ ಚಲನೆ ಕಂಡುಕೊಳ್ಳುವ ಹಿರಿಯ ಸಾಹಿತಿ ಹೆಚ್.ಎಸ್.ಶಿವಪ್ರಕಾಶರ ನಾಟಕ ಹಿರಿಯ ರಂಗ ನಿರ್ದೇಶಕ  ಮೈಮ್ ರಮೇಶರ ಸಮರ್ಥ ನಿರ್ದೇಶನದಲ್ಲಿ ಜಿಪಿಐಇಆರ್ ತಂಡದ ಮೂಲಕ ಅರ್ಥಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಮೂಡಿ ಬಂದಿದೆ. 

ಮೂವತ್ತೈದಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚಿನ‌ ಸಂಖ್ಯೆಯ ನಟ-ನಟಿಯರ ದೊಡ್ಡ ದಂಡು ರಂಗಮಂಚದ ಮೇಲೆ ಲವಲವಿಕೆಯಿಂದ ವಿವಿಧ ಪಾತ್ರಗಳನ್ನು ಧರಿಸಿ ಅವುಗಳ ಭಾವ ಭಂಗಿಗಳನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸುತ್ತಾ ನಟಿಸುವ ಮೂಲಕ ಮಂಟೇಸ್ವಾಮಿಯ ಕಾಲಘಟ್ಟದ ಜನಪದ ಸಂಸ್ಕ್ರತಿಯ ಬಿಂಬವನ್ನು ಅನಾವರಣಗೊಳಿಸಿದೆ. ಅದು ಒಂದು ಪಾತ್ರವಾಗಿಯಾಗಲಿ ಅಥವಾ ಸಮಗ್ರವಾದ ಒಂದು‌ ಗುಂಪಾಗಿಯೆ ಆಗಲಿ ತಮ್ಮ ಭಾಷೆ, ಮಾತಿನ ವೈಖರಿ, ಭಾವಾಭಿನಯ, ಆಂಗಿಕ ಅಭಿನಯ ಮತ್ತು ವಸ್ತ್ರ ವಿನ್ಯಾಸದಂತಹ ಎಲ್ಲಾ ಆಯಾಮಗಳಲ್ಲೂ ರಂಗಾಸಕ್ತರನ್ನು ಸೆಳೆಯುವ ನಾಟಕ ಉತ್ತರ ಭಾಗ ಮತ್ತು ದಕ್ಷಿಣದ ಮಳವಳ್ಳಿ-ಕೊಳ್ಳೆಗಾಲ ಭಾಗದ ಜನಪದ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯನ್ನು ಬಿಂಬಿಸುತ್ತದೆ. ಆ ಕಾಲದ ಜನ‌ರ ಬದುಕು, ಅವರ ಆದ್ಯತೆಗಳು, ಭಾಷೆಗಳನ್ನು ತಮ್ಮ ಹಾವ-ಭಾವ ಮತ್ತು‌ ನಟನೆಯ ಮೂಲಕ ರಂಗದ ಮೇಲೆ ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸುವಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಾ ನಟನಟಿಯರು ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿದ್ದಾರೆ. ತನ್ನ ಪ್ರವೇಶಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಭತ್ತದ ಹುಲ್ಲು ತುಂಬಿರುವ ತಿಪ್ಪೆಯಿಂದ ವಿವಿಧ ಮ್ಯಾನರಿಸಂನೊಡನೆ ದಿಗ್ಗನೆ ಎದ್ದು ಬಂದು ತನ್ನದೆ ಭಾಷಾ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ಡಾಂಭಿಕ‌ ಭಕ್ತಿಯ ಟೀಕೆ ಮತ್ತು ಕಾಲಜ್ಞಾನ ನುಡಿಯುತ್ತಾ ಸಂಭಾಷಣೆಯಲ್ಲಿ ತೊಡಗುವ ಮಂಟೇಸ್ವಾಮಿಯ ಪಾತ್ರ ಬಹುತೇಕ ಎಲ್ಲಾ ದೃಶ್ಯಗಳಗಲ್ಲೂ  ಆವರಿಸಿಕೊಂಡಿರುವುದರಿಂದ ಸಹಜವಾಗಿ ಅದಕ್ಕೆ‌ ಹೆಚ್ಚು ವ್ಯಾಪ್ತಿ ಸಿಕ್ಕಂತಾಗಿದೆ. ಆ ಪಾತ್ರ ನಿರ್ವಹಿಸಿರುವ ನವೀನ್ ನೇತಾಜಿ ಅಮೋಘವಾಗಿ‌ ನಟಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಸ್ತ್ರೀ ಪಾತ್ರಗಳಿಗೆ ಆದ್ಯತೆ ಕಡಿಮೆಯಿದ್ದರೂ ನಾಟಕದ ಒಟ್ಟಾರೆ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಎನಿಸುವ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆ ಅವರಿಗೆ ಸಿಕ್ಕಿದೆ. 

ಮಂಟೇಸ್ವಾಮಿ ಕಥಾಪ್ರಸಂಗ ಪರಿಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಸಂಗೀತ ರೂಪಕ ಎನಿಸುವ ಮಟ್ಟಿಗೆ ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಅದು ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸುತ್ತದೆ. ರಂಗದ ಮೇಲೆ ನೀಲಗಾರರು ಪ್ರವೇಶ ಪಡೆದುಕೊಂಡಾಗೆಲ್ಲಾ ಹಾಡುತ್ತಾ ಕುಣಿಯುತ್ತಲೆ ಇಡಿ ಕಥೆಯು ಮುನ್ನೆಡೆಯಲು ಅನುವು ಮಾಡಿಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ದೇವಾನಂದ ವರಪ್ರಸಾದ್ ನಿರ್ದೇಶಿಸಿರುವ ಸಂಗೀತ ಮಂಟೇಸ್ವಾಮಿ-ಸಿದ್ದಪ್ಪಾಜಿಯ ಕಥಾನಕಗಳನ್ನು ಬಿಚ್ಚಿಡುವ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ರಾಗ-ಲಯಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡು  ನಾಟಕದ ಚಲನೆ ಮತ್ತು ಪರಿಣಾಮ ಎರಡಕ್ಕೂ ಕಾರಣಕರ್ತವಾಗುವುದಲ್ಲದೆ ನೆರೆದಿದ್ದ ಪ್ರೇಕ್ಷಕರು ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ ತಾವೂ ಗುನುಗುವಂತೆ‌ ಮಾಡಿದ್ದು ಅದರ ಯಶಸ್ಸಿಗೆ ಹಿಡಿದ ಕನ್ನಡಿಯಾಗಿದೆ. ನಾಟಕದ‌‌ ಓಘಕ್ಕೆ ಕೊಡುಗೆ ನೀಡಿರುವ ಶರತ್.ವಿ ಯವರ ರಂಗ ಸಜ್ಜಿಕೆ  ಮತ್ತು ದಿವ್ಯ.ಎನ್ ರವರ ವಸ್ತ್ರ ವಿನ್ಯಾಸದ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ನೋಡುವುದಾದರೆ ನಾಟಕ ಸಮಗ್ರವಾಗಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಶ್ರೀಮಂತವೆ ಅನ್ನಬಹುದಾಗಿದೆ. ಪ್ರತಿ ಪಾತ್ರಧಾರಿಗಳಿಗೂ ಆಯಾ ಪಾತ್ರಗಳಿಗೆ ಒಪ್ಪುವ ಹಾಗೆ ಅಚ್ಚುಕಟ್ಟಾಗಿ ವಸ್ತ್ರ ವಿನ್ಯಾಸಿಸಿರುವುದು ನಾಟಕದ ಯಶಸ್ಸಿಗೆ ಕಾರಣವಾಗಿದೆ. ಅದರಲ್ಲೂ ಮಂಟೇಸ್ವಾಮಿ, ಬಸವಣ್ಣ, ಸಿದ್ದಪ್ಪಾಜಿ, ಕಲಿಪುರುಷ ಹಾಗೂ ಸ್ತ್ರೀ ಪಾತ್ರಗಳ ವೇಷಭೂಷಣಗಳು ನೋಡಲು ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗಿವೆ. ರಾಘವೇಂದ್ರ ಅಚ್ಚಪ್ಪ ನಿರ್ವಹಿಸಿರುವ ಬೆಳಕು ಕರಾರುವಕ್ಕು ಮತ್ತು ಆಪ್ಯಾಯಮಾನವಾಗಿದ್ದು ಪಾತ್ರಗಳು ಮತ್ತು ದೃಶ್ಯಗಳ ಭಾವವನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುವಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸಿದೆ. 

ನಾಟಕದ‌ ಶೀರ್ಷಿಕೆ ಹೇಳಿ ಕೇಳಿ ಮಂಟೇಸ್ವಾಮಿಯ ಕಥಾ ಪ್ರಸಂಗವೇ ಆಗಿರುವುದರಿಂದ ಇದೊಂದು‌ ಕಥಾನಕವಾಗಿಯೆ ಇದ್ದು ನೀಲಗಾರರ ಪದಗಳ ಮೂಲಕ ವ್ಯಕ್ತವಾಗುತ್ತಾ ಹೋಗುತ್ತದೆ. ಕಲ್ಯಾಣದಲ್ಲಿ ಬಿಚ್ಚಿಕೊಳ್ಳುವ ಕಥೆ ಮಂಟೇಸ್ವಾಮಿಯ ಬರುವಿಕೆಗಾಗಿ ನಿಂದಕರು ಮತ್ತು ಟೀಕಾಕಾರರ ಉಪಟಳ ಇದ್ದಾಗಿಯೂ ಬಸವಣ್ಣ ಮತ್ತು ಪತ್ನಿ ನೀಲಾಂಭಿಕೆಯರು ಕಾಯುವ ಮತ್ತು ನಂತರ ಅವನನ್ನು ಉಪಚರಿಸುವ ರೀತಿ ಆ ಕಾಲದ ಗುರು ಪರಂಪರೆಗೆ ನೀಡಬಹುದಾದ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿದೆ. ಶರಣರಿಗೆ ಕೇಡುಗಾಲ ಬರುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಕಲ್ಯಾಣ ಅವಸಾನವಾಗುತ್ತದೆ ಎನ್ನುವ ಕಾಲಜ್ಞಾನದ ನುಡಿಗಳನ್ನಾಡುತ್ತಲೆ ರಾಚ್ಚಪ್ಪಾಜಿಯನ್ನು ತನ್ನ ಸಿಸುಮಗನಾಗಿ ಪಡೆದು ಅವನೊಂದಿಗೆ ವಿಜಯ‌ನಗರಕ್ಕೆ ಬರುವ ಮಂಟೇಸ್ವಾಮಿ ಶ್ರೀಮಂತಿಕೆ‌ಯ ನಡುವೆಯೂ ಅಲ್ಲಿನ‌ ಜನಗಳ ವ್ಯಾಪಾರಿ ಮನೋಭಾವನೆ ಮತ್ತು ಮನೋದಾರಿದ್ರ್ಯವನ್ನು ಬಯಲಿಗೆಳೆಯುತ್ತಾನೆ. ದಕ್ಷಿಣದ ಕಡೆ ತನ್ನ ಪ್ರಯಾಣ ಬೆಳೆಸುತ್ತಾ ಮಳವಳ್ಳಿಯ ಕುಂದುರು ಬೆಟ್ಟದಲ್ಲಿ‌ ನೆಲೆನಿಂತು ರಾಚಪ್ಪಾಜಿ-ದೊಡ್ಡಮ್ಮಳಿಗೆ ಮದುವೆ ಮಾಡಿ ಸಿದ್ದಾಪ್ಪಾಜಿಯ ಶಿಷ್ಯತ್ವವನ್ನು‌ ಒಪ್ಪಿ ಅವನ ಮೂಲಕ ಪವಾಡಗಳನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಾ ಅಸಂಖ್ಯ ಜನರ ಕಣ್ಮಣಿಯಾಗುತ್ತಾನೆ. ಕಲ್ಯಾಣದ ಶರಣ ಪರಂಪರೆಯ ಕಾಲಘಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರಂಭವಾಗಿ ವಿಜಯನಗರ ಕಾಲವನ್ನು ದಾಟಿ ಇಲ್ಲಿ ಮಲೈ ಮಹದೇಶ್ವರನ ಸಮಕಾಲೀನನಾಗಿ ಮೆರೆಯುವ ಮಂಟೇಸ್ವಾಮಿ ಓರ್ವ ವ್ಯಕ್ತಿ ಎನ್ನುವುದಕ್ಕಿಂತ ಒಂದು ಪರಂಪರೆ ಎನ್ನಬಹುದೇನೊ. ಹಲಗೂರಿನ ಐದು ಜನ ಪಾಂಚಾಳರು ಐದು ದೇವಿಯರು ಮತ್ತು ತ್ರಿಮೂರ್ತಿಗಳನ್ನು ಸೆರೆಯಾಗಿಸಿ ಮೆರೆಯುವ ಅಟ್ಟಹಾಸ ಮನುಷ್ಯನ‌ ದುರಹಂಕಾರದ ಪ್ರತೀಕವಾಗಿ ಗೋಚರವಾಗುತ್ತದೆ. ಜನರ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ನಿಂತು ಆಟವಾಡಿಸುವ ಕಲಿಪುರುಷನ ಉಪಟಳ ನಿಗ್ರಹಿಸಿ ಅವನನ್ನೂ ಬಂಧಿಸಿ, ಕಲಿಗಾಲ ಹತ್ತಿರವಾಗುತ್ತಿದೆ, ಆ‌ಮೂಲಕ ಜನರು ಭ್ರಷ್ಟರಾಗುವ ಮುನ್ನ ತಾನು ಪಾತಾಳ ಸೇರಬೇಕು ಎನ್ನುವ ಮಂಟೇಸ್ವಾಮಿಯು ಕಬ್ಬಿಣಕ್ಕಾಗಿ ಸಿದ್ದಪ್ಪಾಜಿಯನ್ನು ಕಳಿಸುವಲ್ಲಿ ಅವರನ್ನು ದಮನ ಮಾಡುವ ಯೋಜನೆ ರೂಪಿಸುತ್ತಾನೆ. ಇಲ್ಲಿ ಬರುವ ಮಂಟೇಸ್ವಾಮಿ ಮತ್ತು ಸಿದ್ದಪ್ಪಾಜಿಯವರ ಪವಾಡಗಳು ಮನುಷ್ಯನ ಅಹಂಕಾರವನ್ನು ನಿಗ್ರಹಿಸುವ ತಂತ್ರಗಳಾಗಿವೆ. ಇಡಿ ನಾಟಕದ ಕಥೆ ಮಾನವನ ಮನೋವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಮೂಡಿಬಂದಿರುವಂಥದ್ದು ಎಂದು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸಬಹುದು. ಮಂಡ್ಯ, ಮೈಸೂರು, ಚಾಮರಾಜನಗರ, ಹಾಸನ‌ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಜನಜನಿತವಾಗಿರುವ ಮಂಟೇಸ್ವಾಮಿ ಕಥೆಯ ಈ ನಾಟಕವನ್ನು ಕಿರುರಂಗಮಂದಿರದಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲೆಲ್ಲಿ ಜಾಗ ಸಿಗುತ್ತದೊ ಅಲ್ಲೆಲ್ಲಾ ಕುಂತು-ನಿಂತು ವೀಕ್ಷಿಸಿ ಆನಂದಿಸಿದ ಜನ ಇನ್ನೂ ಜನಪದ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಹಿನ್ನೆಲೆಯ ಇಂತಹ ಪ್ರಯೋಗಗಳಿಗೆ ಒತ್ತು ಕೊಡುವುದನ್ನು ನೋಡಿದರೆ ಜನಪದದ ಗಟ್ಟಿತನ‌ ಅರ್ಥವಾಗುತ್ತದೆ. 

-ಪ್ರಸನ್ನಕುಮಾರ್ ಕೆರಗೋಡು